Kultur und Geschichte
der Grafschaft Glatz (Schlesien)

Tłumaczenie na język polski - kliknij tutaj
(Polnische Übersetzung - hier klicken)
 

Soziale Einrichtungen der Grafschaft Glatz

Schon im Mittelalter schufen die Bewohner des Glatzer Landes Einrichtungen für alte, kranke und bedürftige Mitmenschen.
Für die Glatzer bedeutete es ein großes Glück, daß der Johanniterorden in ihrer Gemeinde 1184 eine Niederlassung einrichtete. Da sich diese religiösritterliche Gemeinschaft verpflichtet fühlte, Arme und Kranke zu betreuen und zu pflegen - in Palästina taten sie es bereits erfolgreich -, besaßen sie hierzu die nötige Erfahrung und auch die Mittel. Sie errichteten vor dem inneren Frankensteiner Tor ein Hospital mit einer Kapelle. Als Jahrzehnte später Menschen am Aussatz - der Lepra - erkrankten, bauten die Ordensbrüder mit Unterstützung der Bürger am Abhang zur Neiße vor ihrem Hospital ein „Seelhaus“ mit der Georgskapelle für diese Kranken.
Um 1530 kam die Syphilis ins Land. Um diese ansteckende Krankheit erfolgreich zu bekämpfen, stiftete Margaretha Sigmund, eine vermögende Glatzer Bürgerin, eine Heimstatt, die neben dem Hospital lag und auch erkrankte Nichtbürger aufnahm. 1546 verließen die Franziskaner ihr Kloster am äußeren Frankensteiner Tor und übergaben ihre Gebäude der Stadt unter der Bedingung, daß die Bewohner des Hospitals und der Sigmundschen Stiftung in das Kloster verlegt würden. Not und Leid brachte Insassen und Betreuern der 30jährige Krieg.
Die Stadt Glatz besaß schon im Jahre 1604 eine gedruckte Waisenordnung.
In den Geschichtsquellen der Grafschaft Glatz und in anderen Berichten finden wir ein ähnliches Bild von der sozialen Fürsorge in den anderen Städten des Glatzer Landes. In Habelschwerdt wurde 1381 „von den milden Beiträgen der Bürger und anderer Wohltäter“ (Kögler) das Hospital erbaut und 1399 am Abhang zur Neiße das Siechenhaus für Leprakranke (Volkmer). Landeck (vor 1664), Lewin (1560), Mittelwalde (1712), Reinerz (vor 1575), Wünschelburg (vor 1598) besaßen Hospitäler mit bescheidenem Kapital, von dessen Erträgen die Bewohner dieser Einrichtungen lebten. Wann und von wem diese Häuser gegründet wurden, bleibt - bis auf Lewin - unbekannt. Jedenfalls haben Bürger dieser Städte hohe soziale Verpflichtungen freiwillig übernommen.
Joseph Wittig berichtet in seiner Chronik von Neurode, daß es erst für 1572 Nachrichten über ein Hospitalgebäude in der Vorstadt gibt. Es steht auf dem Boden der Familie Stillfried, die Brüder Georg und Heinrich Stillfried müssen also die Gründer sein. Der Visitationsbericht des Dechanten Keck hält für 1631 fest, daß er das Hospital ohne jede bestimmte Fundation vorgefunden habe, aber 246 Schock (Geld) seien ausgeliehen; vier alte Frauen bewohnten das Haus. Als Spitalherren nennt er Baltzer Hein und Christoff Schindler.
In der Folgezeit erlebten die Bewohner und die Betreuer der Hospitäler Höhen und Tiefen. Einsatzfreude und Lebensklugheit der Verantwortlichen sowie die Spendenfreudigkeit der Bürger überbrückten die Notzeiten. Erschwerend kam hinzu, daß die sogenannten Hausarmen betreut und versorgt werden mußten. Wie die Hospitalbewohner erhielten sie nicht nur Naturalien und manchmal etwas Geld, sondern auch Bekleidung (Schuhe und Tuch). Besondere Stiftungen bedachten arme Kinder, Schüler und Studenten mit dem Nötigsten.
1719 erließ in Neurode der Erbherr Raimund von Stillfried eine Spitalordnung, die das Leben in dem Haus regelte. 1846 stand es unter der Fürsorge des Grafen Magnis zu Eckersdorf.
Die preußische Verwaltung, die seit 1741/42 bestand, änderte nichts an den bestehenden sozialen Einrichtungen, weil sie den Erfordernissen der Betreuung von bedürftigen und kranken Menschen entsprachen. In der ersten Hälfte des 19. Jh. wuchs die Bevölkerung. Deshalb gründeten Privatpersonen in Habelschwerdt 1857 das Krankenhaus Maria Hilf, das mit Ärzten und Pflegepersonal ausgestattet wurde. Die Glatzer bauten 1860 ein größeres Bürgerhospital mit Kapelle auf der Frankensteiner Straße und richteten auf der Niederstraße ein städtisches Krankenhaus ein. Die Not unbemittelter Kranker in der Grafschaft veranlaßte den Stadtpfarrer Herzig und den Regens des Konvikts, Langer, 1848 mit zahlreichen Wohltätern nahe Glatz das Krankenstift Scheibe zu bauen. Diese kirchliche Einrichtung wurde durch ein Kuratorium geleitet, dem es gelang, Franziskanerinnen aus dem Mutterhaus zu Münster in Westfalen als Pflegerinnen zu gewinnen. Ab 1897 nahm das Stift nach Erweiterungsbauten auch Nerven- und Geisteskranke auf. Der Ankauf des sogenannten Kalten Vorwerks 1928 ermöglichte es, eine Wanderarbeiterstätte und ein Trinkerrettungsheim einzurichten. Damit ging der Wirkungskreis des Krankenstiftes Scheibe weit über die Grenzen der Grafschaft hinaus.
In Neurode arbeiteten nach 1859 städtische und kirchliche Armenpflege zusammen ( Joseph Wittig). Graf Magnis zu Eckersdorf unterhielt in seinem Neuroder Schloß einen Freitisch, an dem 1870 täglich über 100 Arme versorgt wurden. Fast 40 Jahre lang stand das Hospital unter der Verwaltung des Grafen. Erst 1885 übernahm die Stadt Neurode das Haus.
Nach dem Statut von 1893 hieß die von einem Kollegium geleitete Glatzer Anstalt auf der Frankensteiner Straße Kath. Bürgerhospital. Die Bezeichnung zeigte klar, wer Aufnahme fand. Neben Zinserträgen von ausgeliehenen Kapitalien konnte das Hospital mit Pachterträgnissen seines Grundbesitzes (1929: 550 ha) und den Spenden von Bürgern rechnen. So war die Versorgung von 54 Bewohnern (1890) gesichert. Sie wurden seit 1874 von fünf katholischen Ordensschwestern betreut.
1878 schenkte das Ehepaar Sellgitt-Masthoff seiner Stadt 14 Morgen Ackerland und 180.734 Mark. Damit baute Glatz nahe dem Stadtbahnhof ein Gebäude, das Frauen und Männern aus der armen Bevölkerung bei Krankheit und Gebrechlichkeit Aufnahme bieten sollte. Am 2. Oktober 1883 öffnete das Sellgitt-Masthoffsche Armen- und Arbeitshaus seine Pforte. Seine Bewohner erhielten 1936 ein neues Unterkommen in einem Haus auf der Quergasse. Die Aufgabenstellung der Stiftung blieb jedoch unverändert.
1897 vermachte Stadtrat Oskar Klie sein ansehnliches Vermögen der Stadt. Mit zahlreichen Legaten bedachte er Waisenhäuser, Kindergärten, Pflegeheime und das Stift Scheibe.
Unverkennbar war, daß in den Dörfern die Versorgung der Kranken und Bedürftigen oftmals zu wünschen übrig ließ. Darum begrüßten die Bewohner von Niedersteine und Eckersdorf das Vorhaben des Niedersteiner Pfarrers Urban, in seinem Dorf ein Krankenhaus zu errichten. Mit großzügiger Hilfe der gräflichen Familie von Magnis - Wilhelm, Anna und Sophia von Magnis - erstand in Niedersteine das Asyl für Kranke und Sieche. Am 5. November 1887 zogen Ordensschwestern in das Haus ein, das nun unter dem Namen Krankenstift zum hl. Josef seine Arbeit zum Segen und zur Freude der Bevölkerung aufnahm. Die ärztliche Betreuung lag bei Dr. Ohrloff aus Eckersdorf.
Nach Meinung von Gräfin Anna von Magnis war eine Gruppe der Pflegebedürftigsten übersehen worden. Um sie, so erklärte sie, müßte sie sich kümmern. So entstand wenige Jahre später mit Unterstützung der gräflichen Familie das Waisenhaus zum hl. Schutzengel. 1893 übernahm Gräfin Anna selbst die Leitung des Hauses, das 38 Mädchen kostenlos beherbergte. Die Schwierigkeiten, die die Waisenkinder beim Besuch der Volksschule durchzustehen hatten, veranlaßten die Gräfin, eine Schule anzubauen und eine Lehrerin einzustellen. Eine Schenkung von 150.000 Mark, die die Gräfin 1897 vornahm, sollte das Waisenhaus finanziell sichern.
Ähnliche Einrichtungen für Waisen, Behinderte, Kranke und Gebrechliche entstanden damals allerorten in der Grafschaft. Einige seien hier aufgeführt: In Bad Altheide das Säuglingsheim St. Anna und das Katholische Waisenerziehungsheim; in Habelschwerdt das Krankenhaus Maria Hilf; in Hausdorf das St. Johannisstift; in Niederhannsdorf das Altersheim; in Mittelwalde das Krankenhaus St. Wilhelmsstift; in Pischkowitz das St. Marienstift; in Bad Reinerz das St. Vinzenzstift und der Kindergarten.
Diese Aufzählung mag hier stellvertretend für viele soziale Einrichtungen in anderen Orten der Grafschaft stehen. Ergänzt wurden sie durch 46 Stützpunkte der Caritas. Dazu kamen in den Städten und Dorfgemeinden Frauenvereine, deren Mitglieder karitativ tätig waren und für Notleidende und Kranke sorgten.
Damit bestand ein dichtes Netz von sozialen Einrichtungen, die von der Geburt bis zum Tode für Bedürftige, Kranke und Gebrechliche bereit standen, um sie vor Leid und Not zu bewahren.

Herbert Eckelt

Tłumaczenie na język polski:

Instytucje społeczne Hrabstwa Kłodzkiego

Już w średniowieczu mieszkańcy Ziemi Kłodzkiej [Glatzer Land] tworzyli instytucje dla starych, chorych i potrzebujących bliźnich.
Dla mieszkańców Kłodzka [Glatz] oznaczało to wielkie szczęście, że w 1184 roku zakon Joannitów [Johanniterorden] założył w ich gminie oddział. Ponieważ ta wspólnota religijno-rycerska czuła się zobowiązana do opieki nad ubogimi i chorymi - robiła to już z powodzeniem w Palestynie - miała niezbędne doświadczenie, a także środki, aby to robić. Przed wewnętrzną Bramą Ząbkowicką [innere Frankenstein Tor] wybudowali szpital [Hospital] z kaplicą [Kapelle]. Po dziesięcioleciach, gdy ludzie zachorowali na trąd, zakonnicy, przy wsparciu mieszkańców, wybudowali dla tych chorych na zboczu do rzeki Nysy Kłodzkiej [Neisse] przed swoim szpitalem "Przytułek" ["Seelhaus", dosł. "dom dusz"] z kaplicą św. Jerzego [Georgskapelle].
Około 1530 roku do kraju wdarła się kiła [Syphilis]. Aby skutecznie walczyć z tą zaraźliwą chorobą, Margaretha Sigmund, zamożna mieszkanka Kłodzka, ofiarowała dom, który znajdował się obok szpitala i przyjmował również chorych niemieszkańców [Nichtbürger]. W 1546 roku franciszkanie opuścili swój klasztor [Kloster] przy zewnętrznej Bramie Ząbkowickiej [äußere Frankenstein Tor] i przekazali swoje budynki miastu pod warunkiem, że mieszkańcy szpitala [Hospital] i Szpitala Zygmunta [Sigmundschen Stiftung] zostaną przeniesieni do klasztoru [Kloster]. Wojna 30-letnia przyniosła wychowankom i opiekunom trudy i cierpienia.
Miasto Kłodzko już w 1604 roku posiadało wydrukowany regulamin dot. sierot [gedruckte Waisenordnung]. W "Geschichtsquellen der Grafschaft Glatz" ["Źródłach historycznych Hrabstwa Klodzkiego"] oraz w innych relacjach znajdujemy podobny obraz opieki społecznej w pozostałych miejscowościach Ziemi Kłodzkiej [Glatzer Land]. W Bystrzycy Kłodzkiej [Habelschwerdt] wybudowano w 1381 roku szpital "z łaskawych datków mieszkańców i innych dobroczyńców" (Kögler), a w 1399 roku na zboczu do rzeki Nysy Kłodzkiej [Neiße] dom dla chorych na trąd [Siechenhaus für Leprakranke] (Volkmer). Lądek Zdrój [Landeck] (przed 1664 r.), Lewin Kłodzki [Lewin] (1560 r.), Międzylesie [Mittelwalde] (1712 r.), Duszniki Zdrój [Reinerz] (przed 1575 r.), Radków [Wünschelburg] (przed 1598 r.) posiadały szpitale [Hospitäler] o skromnym kapitale, z którego dochodów żyli pensjonariusze tych placówek. Kiedy i przez kogo zostały założone te domy pozostaje nieznane - z wyjątkiem Lewina Kłodzkiego [Lewin]. W każdym razie mieszkańcy tych miast dobrowolnie przyjęli na siebie wysokie zobowiązania społeczne.
Joseph Wittig w swojej "Kronice Nowej Rudy" ["Chronik von Neurode"] podaje, że dopiero z 1572 rokiem są wiadomości o budynku szpitalnym [Hospitalgebäude] na przedmieściu. Stoi na ziemi rodziny Stillfried, więc bracia Georg i Heinrich Stillfried muszą być więc założycielami. W sprawozdaniu z wizytacji dziekana [Dechan] Kecka za rok 1631 czytamy, że zastał on szpital [Hospital] bez żadnej konkretnej fundacji, ale pożyczono [różnym osobom] 246 kop [Schock] *1] (pieniędzy); w domu mieszkały cztery stare kobiety. Jako właścicieli szpitala wymienia Baltzera Heina i Christoffa Schindlera.
W kolejnych latach mieszkańcy i opiekunowie szpitala przeżywali wzloty i upadki. Entuzjazm i mądrość osób odpowiedzialnych, a także hojność obywateli, pozwoliły przetrwać trudne czasy. Sytuację pogarszał fakt, że trzeba było dbać i troszczyć się o tzw. biedotę domową [Hausarmen] *2] . Podobnie jak mieszkańcy szpitala, otrzymywali nie tylko towary i czasem trochę pieniędzy, ale także odzież (buty i sukno). Specjalne fundacje zapewniały najbardziej podstawowe potrzeby ubogim dzieciom, uczniom i studentom. W 1719 roku pan dziedziczny Raimund von Stillfried wydał w Nowej Rudzie regulamin szpitala, który regulował życie wewnątrz tej instytucji.
W 1846 roku znajdował się pod opieką hrabiego Magnisa w Bożkowie [Magnis zu Eckersdorf].
Istniejąca od 1741/42 roku administracja pruska nie zmieniła nic w istniejących instytucjach społecznych, ponieważ spełniały one wymogi opieki nad potrzebującymi i chorymi. W pierwszej połowie XIX wieku nastąpił wzrost liczby ludności.
Z tego powodu osoby prywatne w Bystrzycy Kłodzkiej [Habelschwerdt] założyły w 1857 roku Szpital Maryi Matki Nieustającej Pomocy [Krankenhaus Maria Hilf], który został wyposażony w lekarzy i personel pielęgniarski.
W 1860 roku mieszkańcy Kłodzka wybudowali większy Szpital dla Mieszczan z kaplicą [Bürgerhospital mit Kapelle] przy ul. Łukasińskiego [Frankensteiner Strasse] i założyli Szpital Miejski [städtisches Krankenhaus] przy ul. Niskiej [Niederstrasse]. Trudna sytuacja niezamożnych chorych w powiecie skłoniła proboszcza miejskiego Herziga i rektora Konwiktu, Langera, wraz z licznymi dobroczyńcami, do wybudowania w 1848 r. Szpitala Scheibe [Krankenstift Scheibe] *3]. Ta kościelna instytucja była prowadzona przez zarząd, któremu udało się zatrudnić jako pielęgniarki zakonnice franciszkanki z domu macierzystego w Münster w Westfalii. Od 1897 r., po rozbudowie, Szpital [Stift] przyjmował także chorych psychicznie. Zakup tzw. Folwarku Kalten [Kalten Vorwerk] w 1928 r. umożliwił utworzenie ośrodka dla pracowników migrujących [Wanderarbeiterstätte] oraz domu pomocy dla alkoholików [Trinkerrettungsheim]. Dzięki temu sfera działania Szpitala Scheibe wykraczała daleko poza granice Hrabstwa.
Po 1859 roku w Nowej Rudzie [Neurode] (Joseph Wittig) współpracowała miejska i kościelna opieka nad ubogimi [Armenpflege]. Hrabia Magnis w Bożkowie [Graf Magnis zu Eckersdorf] utrzymywał w swoim zamku w Nowej Rudzie darmowy stół [Freitisch] *4], przy którym w 1870 roku opiekowano się codziennie ponad 100 ubogimi. Przez prawie 40 lat szpital był pod zarządem hrabiego. Dopiero w 1885 roku miasto Nowa Ruda przejęło budynek.
Zgodnie ze statutem z 1893 roku placówka w Kłodzku przy ul. Łukasińskiego, prowadzona przez kolegium, nosiła nazwę Katolicki Szpital Mieszczański [Kath. Bürgerhospital]. Nazwa wyraźnie wskazywała, kto zostawał przyjęty. Oprócz dochodów z odsetek od pożyczonego kapitału, szpital mógł liczyć na dochody z wynajmu posiadanych dóbr ziemskich (550 ha w 1929 r.) oraz darowizn od obywateli. Dzięki temu zapewniono opiekę 54 mieszkańcom (1890). Od 1874 roku opiekowało się nimi pięć sióstr zakonnych [Ordensschwestern].
W 1878 roku małżeństwo Sellgitt-Masthoff pofarowało swojemu miastu 14 akrów ziemi uprawnej i 180 734 marek. Dzięki temu Kłodzko wybudowało w pobliżu dworca miejskiego [Stadtbahnhof] budynek, który miał zapewnić schronienie kobietom i mężczyznom z biednej ludności w przypadku choroby i niedołęstwa. Zakład dla Ubogich i Przytułek Sellgitt-Masthoff [Sellgitt-Masthoffsche Armen- und Arbeitshaus] otworzył swoje podwoje 2 października 1883 roku. Jego mieszkańcy w 1936 roku otrzymali nowe lokum w domu na ul. Zagórze [Quergasse]. Misja Fundacji [Stiftung] pozostała jednak niezmieniona.
W 1897 roku radny Oskar Klie zapisał miastu swój pokaźny majątek. Dokonał licznych zapisów na rzecz domów dziecka [Waisenhäuser], przedszkoli [Kindergärten], domów opieki [Pflegeheime] i Szpitala Scheibe [Stift Scheibe].
Nie ulegało wątpliwości, że opieka nad chorymi i potrzebującymi na wsiach często pozostawiała wiele do życzenia. Dlatego mieszkańcy Ścinawki Dolnej [Niedersteine] i Bożkowa [Eckersdorf] z zadowoleniem przyjęli plan księdza Urbana ze Ścinawki Dolnej, aby wybudować szpital [Krankenhaus] w jego miejscowości. Dzięki hojnej pomocy rodziny von Magnis - Wilhelma, Anny i Sophii von Magnis - w Ścinawce Dolnej wybudowano Przytułek dla chorych i niedołężnych [Asyl für Kranke und Sieche]. 5 listopada 1887 roku do domu wprowadziły się zakonnice, które teraz rozpoczęły pracę pod nazwą Szpital Św. Józefa [Krankenstift zum hl. Josef], ku błogosławieństwu i radości mieszkańców. Opiekę medyczną sprawował dr Ohrloff z Bożkowa.
W opinii hrabiny Anny von Magnis pominięto grupę najbardziej potrzebujących opieki. Oświadczyła, że będzie musiała się nimi zająć. Tak więc kilka lat później, przy wsparciu rodziny hrabiego, powstał Sierociniec pod św. Aniołem Stróżem [Waisenhaus zum hl. Schutzengel]. W 1893 roku sama hrabina Anna objęła zarząd nad domem, w którym bezpłatnie przebywało 38 dziewcząt. Trudności, jakie sieroty [Waisenkinder] musiały znosić w uczęszczaniu do szkoły podstawowej [Volksschule], skłoniły hrabinę do wybudowania przybudówki na szkołę i zatrudnienia nauczyciela. Darowizna w wysokości 150 000 marek złożona przez hrabinę w 1897 roku miała na celu zabezpieczyć sierociniec finansowo.
Podobne instytucje dla sierot [Waisen], inwalidów [Behinderten], chorych [Kranken] i niedołężnych [Gebrechliche] powstawały w tym czasie wszędzie w Hrabstwie. Niektóre z nich zostały wymienione tutaj: W Polanicy Zdroju [Bad Altheide] - Dom dla niemowląt św. Anny [Säuglingsheim St. Anna] i Katolicki dom wychowawczy dla sierot [Katholische
Waisenerziehungsheim]; w Bystrzycy Kłodzkiej [Habelschwerdt] - Szpital Maryi Nieustającej Pomocy [Krankenhaus Maria Hilf]; w Jugowie [Hausdorf] - Szpital św. Jana [St. Johannisstift]; w Jaszkowej Dolnej [Niederhannsdorf] - Dom starców [Altersheim]; w Międzylesiu [Mittelwalde] - Szpital św. Wilhelma [Krankenhaus St. Wilhelmsstift]; w Piszkowicach [Pischkowitz] - Szpital św. Maryi [St. Marienstift]; w Dusznikach Zdroju [Bad Reinerz] - Szpital św. Wincenta [St. Vinzenzstift] i Przedszkole [Kindergarten.].
Lista ta może być reprezentatywna dla wielu instytucji społecznych w innych miejscowościach Hrabstwa. Uzupełniało je 46 baz Caritasu. Ponadto w miastach i wsiach działały stowarzyszenia kobiece [Frauenvereine], których członkinie prowadziły działalność charytatywną i opiekowały się potrzebującymi i chorymi.
Istniała więc gęsta sieć instytucji społecznych, które od urodzenia do śmierci gotowe były nieść pomoc potrzebującym, chorym i niedołężnym, aby uchronić ich przed cierpieniem i trudnościami.

Herbert Eckelt

Ten tekst pochodzi z
"Die Grafschaft Glatz (Schlesien)", dokumentu zredagowanego przez Dietera Pohla i Herberta Eckelta we współpracy z Forschungsgruppe Grafschaft Glatz.
Przypisy tłumacza:
*1] kopa - niem. Schock, stare pieniądze.
W Królestwie Saksonii, a także w Czechach i na Śląsku Schock był monetą obrachunkową.
Różne Schocki (czeskie kopy) znane były także w Czechach i na Śląsku. Szczegóły tutaj:
https://de.m.wikipedia.org/wiki/Schock_(M%C3%BCnze)
*2] biedota domowa - niem. Hausarmen. Hausarmen to ubodzy osiedli na stałe w danym mieście, czyli posiadający mieszkania albo domy.
*3] Krankenstift Scheibe -
Słowo Scheibe (pol. Skiba] pochodzi od nazwy osady Scheibe, pod Kłodzkiem, w której ta instytucja powstała. dziś to Jurandów, dzielnica Kłodzka.
Słowo Krankenstfit (Kranken+Stift) jest tłumaczone różnie: szpital, albo zakład dla chorych.
Niemiecka Wikipedia podaje jedno z pochodzeń niem. słowa Stift jako od "stiften vermachen", czyli "ufundować zapis", i może odnosić się do:
° instytucji, której początki sięgają Stiftung, i może oznaczać np. szpital, szkołę, dom starców [a Krankenstift już konkretnie Szpital - przyp. tłum.]
° Inne z możliwych tłumaczeń niem. słowa Stift, w dziedzinie Kościoła, to mianowicie po polsku Kapituła.
Stift (w znaczeniu kościelnym), po polsku Kapituła, to korporacja w sferze kościoła obdarzona Stiftung (zwykle nieruchomością) (w Austrii wiele klasztorów nosi nazwę Stift).
Ponieważ Krankenstift Scheibe był instytucją katolicką, to być może słowo Stift w tym wypadku oznaczało kapitułę?? A Krankenstift oznaczało Kapitułę dla Chorych?
Stiftung (do którego odwołują się te dwa powyższe znaczenia słowa Stift) to instytucja, która wykorzystuje majątek do realizacji celu określonego przez fundatora. Synonimicznie używa się również terminu Fundation (od łacińskiego fundātiō), po polsku Fundacja.
*4] darmowy stół - niem. Freitisch.
Duden definiuje Freitisch jako "Darmowy ciepły posiłek dla osoby, która nie może zjeść na własny koszt".

Tłumaczenie: William Charles Plebanek